SUWAŁKI

SUWAŁKI to najmłodsze miasto Suwalszczyzny, lecz pod względem ilości mieszkańców - najliczniejsze. Założone zostało przez zakon kamedułów wigierskich na terenie ich wielkich dóbr. Miejscowość powstała przy zakolu Czarnej Hańczy, u zbiegu historycznych szlaków z Grodna do Królewca i z Mazowsza na Litwę.

Początkowo, około 1690 roku, była to osada. Szybko się jednak rozwijała, więc kameduli postanowili przekształcić ją w miasto. W 1710 roku uzyskali od króla Augusta II przywilej na targi i jarmarki. W 1715 roku uwolnili mieszczan od pańszczyzny, wytyczyli rynek i działki pod zabudowę. W 1720 roku August II zatwierdził przywilej lokacyjny Suwałk, nadając im prawa magdeburskie, z ustanowieniem targów, jarmarku i herbu. Po trzecim rozbiorze Polski (1795 rok) Suwalszczyzna dostała się Prusom, których władze skonfiskowały dobra kamedulskie, a zakonników zmusiły w 1800 roku do opuszczenia klasztoru w Wigrach. Suwałki przestały być miastem zakonnym.

Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku ziemia suwalska znalazła się w granicach Królestwa Polskiego. Od 1816 roku Suwałki stały się siedzibą województwa augustowskiego, a po 1837 roku - guberni. Wartościa Suwałk jest ich układ urbanizacyjno-przestrzenny, zachowany według planów regulacji z 1825 roku. Oryginalnym elementem tego planu było utrzymanie reprezentacyjnej zabudowy miasta - przede wszystkim gmachów użyteczności publicznej - wzdłuż głównej ulicy, która równocześnie stanowiła naturalny fragment tzw. traktu kowieńskiego z Warszawy przez Kowno do Petersburga. Ulica ta (obecnie Tadeusza Kościuszki) jest nadal centralną arterią miasta, o interesującej klasycystycznej zabudowie.

Architektura suwalskiej starówki - zgodnie z dziewiętnastowieczym stylem - reprezentuje zarówno w budowlach sakralnych, jak i świeckich, formy klasycystyczne. Ich projektantami byli znani i cenieni architekci z Włoch: Piotr Aigner, Antoni Corazzi, Henryk Marconi, a z Polaków - Karol Majerski. W dwudziestoleciu międzywojennym Suwałki były miastem powiatowym, podobnie jak i po 1945 roku. W latach 1975-1999 pełniły funkcję stolicy województwa suwalskiego. Obecnie jest to miasto powiatowe. Liczy 70 tysięcy mieszkańców. Prowadzą przez nie szosy tranzytowe do przejść granicznych w Ogrodnikach i Budzisku - na Litwę.
W Królestwie Polskim Suwałki były miastem garnizonowym. Zachowały się cztery duże zespoły koszarowe (zabytki), w których stacjonowało wojsko rosyjskie, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości - Wojsko Polskie. Warto zwiedzić cmentarze suwalskie: katolicki, ewangelicki, prawosławny, żydowski i muzułmański. Znajdują się one przy ulicy Zarzecze.