PRZEROŚL

Około 1558 r. na styku Puszcz Przełomskiej i Perstuńskiej założona została wieś Krzywólka, a wkrótce Mała Przerośl. Około 1566 r. osadnictwo posunęło się w kierunku Puszczy Przełomskiej, gdzie rozpoczęto lokowanie miasta o nazwie Przerośl.

Osada powstała w 1570 r. i już rok później posiadała wytyczony prostokątny rynek, odchodzące od niego ulice oraz parcele budowlane. Układ przestrzenny był charakterystyczny dla renesansowych zamków, których mury okalały znajdujący się wewnątrz dziedziniec.

Prawa miejskie, na podstawie prawa magdeburskiego, Przerośl otrzymała od Stefana Batorego w 1576 roku. Herbem nowego miasta było wyobrażenie "lwa za kratą".

Do 1795 roku Przerośl należała administracyjnie do województwa trockiego jako siedziba starostwa przeroskiego. Wojny szwedzkie zrujnowały miasto. Z tego okresu przetrwała nazwa "szwedzkich mogił" w miejscu rozwidlenia dróg z Przerośli do Filipowa i Jemielistego. Epidemia dżumy w latach 1709-1710 uśmierciła niemal wszystkich jej mieszkańców.

Ponowny rozwój miasta nastąpił za czasów króla Stanisława Augusta, kiedy zostały odnowione prawa miejskie, oraz przybyło nowych mieszkańców - miedzy innymi Żydów (w 1802 r. zniesiono bowiem zakaz osiedlania się Żydów w miastach). W drugiej połowie XIX wieku ludność tego pochodzenia stanowiła około 30 procent ogółu ludności. Wkrótce powstała tu gmina żydowska.

W 1799 roku Przerośl była największym miastem Suwalszczyzny - liczyła 246 domów i 1310 mieszkańców (w tym czasie Suwałki zajmowały drugie miejsce, Raczki trzecie, a Filipów czwarte). Przed pierwszą wojną mieszkało tu 2400 osób, a przed drugą 4000.

Od 1807 r. Przerośl wraz z całym regionem - znalazła się w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim. W 1869 roku przeżyła zaś utratę praw miejskich. Ostatnim burmistrzem był Napoleon Sztukowski. Od 1870 roku, zaczyna funkcjonować gmina Przerośl.

Parafia Przerośl jest najstarszą w północnej Suwalszczyźnie - istniała już przed 1562 rokiem. Jej pierwszy kościół - drewniany przetrwał do 1818 roku, następny, także drewniany do lat dziewięćdziesiatych XIX wieku. Obecny - był budowany przez wiele lat. Obok kościoła stoi zabytkowa drewniana dzwonnica z początku XIX wieku.